Sản xuất hàng hoá và điều kiện ra đời, tồn tại của sản xuất hàng hoá

Sản xuất hàng hoá là kiểu tổ chức sản xuất, mà trong đó sản phẩm làm ra không phải để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của chính người sản xuất ra nó mà để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người khác, thông qua trao đổi, mua bán. Hay nói cách khác, sản xuất hàng hoá là sản xuất ra sản phẩm để trao đổi, bán. Trong lịch sử phát triển của nhân loại, sản xuất hàng hoá chỉ ra đời, tồn tại khi có đầy đủ hai điều kiện sau:

Thứ nhất, có sự phân công lao động xã hội. Phân công lao động xã hội là sự chuyên môn hoá sản xuất hay sự phân chia lao động xã hội thành các ngành, lĩnh vực sản xuất khác nhau.

Phân công lao động xã hội làm cho việc trao đổi sản phẩm trở thành nhu cầu tất yếu. Do phân công lao động xã hội nên mỗi chủ thể sản xuất chỉ làm ra một hoặc một số loại sản phẩm nhất định, nhưng cuộc sống của mỗi người lại cần nhiều loại sản phẩm khác nhau. Vì vậy, để thoả mãn nhu cầu của mình đòi hỏi họ phải có mối liên hệ phụ thuộc vào nhau, trao đổi sản phẩm cho nhau. Hơn nữa, nhờ có phân công lao động xã hội và sự chuyên môn hoá sản xuất thúc đẩy năng suất lao động tăng lên, sản phẩm được sản xuất ra ngày càng nhiều đã làm cho việc trao đổi sản phẩm ngày càng trở thành phổ biến.

Tuy nhiên, phân công lao động mới chỉ là điều kiện cần nhưng chưa đủ, thực tế lịch sử đã chứng minh rằng, trong công xã thị tộc Ấn Độ thời cổ, mặc dù đã có sự phân công lao động khá chi tiết, nhưng sản phẩm lao động chưa trở thành hàng hoá. Để sản xuất hàng hoá ra đời và tồn tại cần phải có điều kiện thứ hai. 

Thứ hai, sự tách biệt tương đối về mặt kinh tế của những người sản xuất.

Sự tách biệt tư­­­ơng đối về mặt kinh tế của những ng­­­ười sản xuất là điều kiện có tính quyết định đến sự ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hoá. Bởi vì,  sự tách biệt đó làm cho những ng­­­ười sản xuất đứng đối diện với nhau nh­ư­ những lao động tư­­ nhân, độc lập, đối lập với nhau về lợi ích. Như­­ng họ lại nằm trong hệ thống phân công lao động xã hội nên họ phụ thuộc lẫn nhau về sản xuất và tiêu dùng. Trong điều kiện ấy, ng­ư­­ời này muốn tiêu dùng sản phẩm của ng­­­ười khác phải thông qua sự trao đổi dư­­­ới những hình thái hàng hoá. C. Mác viết: “Chỉ có sản phẩm của những lao động tư nhân độc lập và không phụ thuộc vào nhau mới đối diện với nhau như là những hàng hoá”[1]

Trong lịch sử, lúc đầu sự tách biệt đó là do sự xuất hiện của chế độ tư­­­ hữu nhỏ về t­­­ư liệu sản xuất. Cho nên sự ra đời của sản xuất hàng hoá gắn liền với sự xuất hiện của chế độ tư hữu. Nhưng sau này sự tách biệt đó không chỉ do chế độ t­ư­­ hữu về tư­­­ liệu sản xuất mà còn do các lý do khác nh­­ư: sự tồn tại đa dạng các quan hệ sở hữu khác nhau về tư­ liệu sản xuất; sự tách biệt giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng tư­­ liệu sản xuất. Vì vậy, trong một số nền sản xuất xã hội, mặc dù không còn chế độ tư hữu nhỏ về tư liệu sản xuất nhưng sản xuất hàng hoá vẫn tồn tại.

Hai điều kiện trên cho thấy, phân công lao động xã hội làm cho những ngư­­ời sản xuất phụ thuộc vào nhau, còn sự tách biệt t­­ương đối về mặt kinh tế lại chia ré họ, làm cho họ độc lập với nhau. Đây là một mâu thuẫn của nền sản xuất xã hội, mâu thuẫn này chỉ có thể được giải quyết thông qua trao đổi, mua bán sản phẩm của nhau. Vì vậy, đó là hai điều kiện cần và đủ của sản xuất hàng hoá. Thiếu một trong hai điều kiện đó sẽ không có sản xuất hàng hoá. 

Ưu thế của sản xuất hàng hoá

So với sản xuất tự cung, tự cấp, sản xuất hàng hoá có những ưu thế hơn hẳn. Đó là:

Thứ nhất, sản xuất hàng hoá ra đời trên cơ sở của phân công lao động xã hội, chuyên môn hoá sản xuất. Do đó, nó khai thác được những lợi thế về tự nhiên, xã hội, kỹ thuật của từng người, từng cơ sở sản xuất, từng vùng…; thúc đẩy sự phát triển của phân công lao động xã hội, làm cho chuyên môn hoá lao động xã hội ngày càng tăng, mối liên hệ giữa các ngành, các vùng ngày càng sâu, rộng. Từ đó phá vỡ tính tự cấp, tự túc của kinh tế tự nhiên, tính bảo thủ, trì trệ của các ngành, vùng, địa phương làm cho năng suất lao động xã hội tăng lên nhanh chóng, nhu cầu của xã hội được đáp ứng đầy đủ hơn.

Thứ hai, trong nền sản xuất hàng hoá, sự tác động của các qui luật kinh tế vốn có như quy luật giá trị, canh tranh…buộc người sản xuất phải thường không ngừng cải tiến, đổi mới kỹ thuật, công nghệ, hợp lý hoá sản xuất, nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất kinh doanh, thúc đẩy sản xuất phát triển. 

Thứ ba, trong nền sản xuất hàng hoá, sự phát triển của sản xuất, sự mở rộng quan hệ kinh tế giữa các cá nhân, các vùng, các quốc gia…làm cho giao lưu kinh tế, văn hoá giữa các địa phương trong nước và quốc tế ngày càng phát triển, từ đó tạo điều kiện nâng cao đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần của con người.

Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, sản xuất hàng hoá cũng có những mặt trái của nó như phân hoá giàu – nghèo, tiềm ẩn khả năng khủng hoáng, phá hoại môi trường sinh thái, xã hội,v.v…


[1] C.Mác và Ph.Ăng ghen, Toàn tp, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1993, tr.72.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *